Usuwanie środowiska graficznego

Na forum DUG'a znów został poruszony ciekawy wątek, tym razem odnośnie usunięcia całego środowiska graficznego z systemu. Pozornie niby nic nadzwyczajnego, przecie każdy z nas potrafi odinstalować szereg pakietów via apt czy aptitude . Problematyczne za to mogą się okazać zależne pakiety, które nie zostaną automatycznie usunięte wraz z konkretnym metapakietem od środowiska graficznego. Jak zatem usunąć te pozostałości?

Zbędne środowisko graficzne

Prędzej czy później, część z użytkowników, którzy zaczną zgłębiać w stopniu ponadprzeciętnym strukturę systemu linux, dostrzeże problemy i ograniczenia, jakie niesie ze sobą używanie coraz to bardziej rozbudowanych środowisk graficznych. Chodzi generalnie o to, że czasem niekoniecznie potrzebujemy całej funkcjonalności, którą oferuje dane środowisko. Czasami też korzystamy z alternatywnych aplikacji, które naszym zdaniem są w jakimś tam stopniu lepsze od tych oferowanych, np. przez GNOME. W takim przypadku mamy zwykle dwie aplikacje, z których wykorzystujemy tylko jedną, a druga zwyczajnie zaśmieca nam system. Oprogramowanie, które leży odłogiem, zwykliśmy usuwać z systemu, ale jako że komponenty danego środowiska graficznego są mniej lub bardziej zakorzenione w jego strukturze, to nie zawsze jesteśmy w stanie takie zbędne nam pakiety wywalić z systemu bez rozwalania przy tym całego środowiska graficznego.

Innym problemem mogą być błędy wynikające ze złożoności takiego środowiska graficznego oraz nadpisywania szeregu niskopoziomowych ustawień. Przykładem może być np. klawiatura, która skonfigurowana za pomocą plików Xorg'a będzie działać w porządku, natomiast po konfiguracji jej przez panel sterowania środowiska graficznego już niekoniecznie. Do tego dochodzi jeszcze rozbieżność tych ustawień w aplikacjach, czego efektem jest to, że jedna aplikacja korzysta z ustawień Xorg'a, a druga z tych oferowanych przez środowisko graficzne.

Ja generalnie nie mam nic do środowisk graficznych. Są one idealne w przypadku systemów live ale moim zdaniem nie nadają się one na bardziej zaawansowany desktop. Jest to też dobry start jeśli ktoś chce przejść z innego systemu operacyjnego na linux'a. Tak czy inaczej w pewnym momencie taki człowiek zacznie się zastanawiać nad tym jak przeprowadzić usuwanie środowiska graficznego, tak by usunąć jego wszelkie komponenty i nie pozostawić w systemie śmieci.

Metapakiety i taski

Wprawdzie dawno nie instalowałem systemu (zwłaszcza z płytki cd/dvd) ale raczej niewiele się w tej kwestii zmieniło. Instalator zwykle instaluje system podstawowy i wstępnie go konfiguruje wyświetlając nam szereg okienek z pytaniami. Gdy ten etap dobiega końca, mamy już w pełni działający system, który możemy uruchomić. Zwykle jednak pojawia się dodatkowe zapytanie o zainstalowanie środowiska graficznego i właśnie te pakiety chcielibyśmy usunąć.

Oczywiście linux'a, zwłaszcza debiana, można stawiać wewnątrz środowiska chtoot i manualnie doinstalować wszelkie jego komponenty, wliczając w to też i środowisko graficzne. Jednak instalowanie paruset czy tysięcy pakietów nie należy do przyjemnych rzeczy, dlatego też takie pakiety zostały pogrupowane i doklejono na ich szczycie dodatkowy pakiet, który został określony mianem metapakietu . W taki sposób, możemy podczas instalacji sprecyzować tylko ten jeden metapakiet, a zawarte w nim zależności pociągną za sobą instalację pozostałych komponentów.

Jeśli chcielibyśmy sprawdzić jakie metapakiety mamy do dyspozycji w debianie, możemy je odszukać przy pomocy narzędzia debtags , przykładowo:

# debtags search role::metapackage
...
lxde - Metapackage for LXDE
lxde-core - Metapackage for the LXDE core
...

Podobnie sprawa ma się w przypadku tasków. Taski, to też metapakiety, z tym, że są one jeszcze bardziej obszerne, tzn. pociągają jeszcze więcej zależności. Do instalacji tasków, zwłaszcza przy instalacji systemu z płytki, wykorzystuje się narzędzie tasksel i oferuje ono możliwość zainstalowania tych poniższych rzeczy:

# tasksel --list-tasks
u desktop       Debian desktop environment
u gnome-desktop GNOME
u xfce-desktop  Xfce
u kde-desktop   KDE
u cinnamon-desktop      Cinnamon
u mate-desktop  MATE
u lxde-desktop  LXDE
u web-server    web server
u print-server  print server
u ssh-server    SSH server
u laptop        laptop

Są też i pomniejsze taski, które zwykle są uwzględniane przy instalacji, np. któregoś ze środowisk graficznych widocznych powyżej. Możemy je wylisować wydając poniższe polecenie:

# apt-cache search --names-only ^task-

Zawartość metapakietów

Zatem mamy nazwy metapakietów i tasków. Przydałoby się zajrzeć w głąb tych pakietów i ustalić dokładnie jakie zależności są tam wypisane. Możemy to zrobić przy pomocy tasksel lub/i apt/aptitude , przykładowo dla środowiska graficznego LXDE:

# tasksel --task-packages lxde-desktop
task-lxde-desktop

# aptitude show task-lxde-desktop
...
Depends: tasksel (= 3.33), task-desktop, lightdm, lxde
Recommends: lxtask, lxlauncher, xsane, libreoffice-gtk, synaptic, iceweasel, libreoffice, libreoffice-help-en-us, mythes-en-us,
            hunspell-en-us, hyphen-en-us, system-config-printer, gnome-orca

W zależności od konfiguracji systemu, pakiety, które zostaną pociągnięte do instalacji mogą odnosić się tylko do Depends: lub też dodatkowo do Recommends: . Jak widzimy wyżej, w Depends: mamy jeden dodatkowy task task-desktop oraz metapakiet lxde . Zatem trzeba by także ustalić ich zależności i robimy to dokładnie tak samo jak zostało to opisane powyżej, aż uzyskamy dokładną listę pakietów, które zostaną pociągnięte przy instalacji taska task-lxde-desktop .

Całkowite usuwanie środowiska graficznego

Mamy już mniej więcej pojęcie czym są metapakiety i taski oraz jak odnaleźć ich zależności. Jeśli chcielibyśmy zrezygnować z korzystania z jakiegoś środowiska graficznego, które zaznaczyliśmy w instalatorze, w tym przypadku LXDE, to przy pomocy tasksel musimy wyrzucić metapakiet task-lxde-desktop :

# tasksel remove lxde-desktop

Przeprowadzając testy na potrzeby tego artykułu, zauważyłem, że tasksel remove przy standardowej konfiguracji systemu nie usuwa wszystkich rzeczy. W sumie to praktycznie nic nie usuwa, bo ilość pakietów w systemie zmniejszyła się o 9. Podczas gdy zostało ich zainstalowanych 1168. Jest to wynikiem nieodpowiedniej konfiguracji apt/aptitude , a konkretnie chodzi o pakiety zalecane i sugerowane, których system nie wywala, gdy usuwane są metapakiety.

Możemy temu oczywiście zaradzić przez dodanie odpowiednich wpisów do pliku apt.conf , który znajduje się w katalogu /etc/apt/ . Domyślnie on nie istnieje i trzeba go sobie stworzyć. Wpisy, które nas interesują, są poniżej:

APT::Install-Recommends "false";
APT::Install-Suggests "false";
APT::AutoRemove::RecommendsImportant "false";
APT::AutoRemove::SuggestsImportant "false";

Oczywiście, za zachowanie przy usuwaniu pakietów odpowiadają tylko te dwa ostatnie ale dobrze jest także dodać te dwa pierwsze, bo wtedy przy instalacji, pakiety zalecane i sugerowane nie będą pociągane w zależnościach.

Gdy teraz spróbujemy wydać w terminalu tasksel remove , spowoduje to usunięcie praktycznie wszystkich pakietów, które zostały zainstalowane za sprawą lxde-desktop . Będą tam również pakiety, których raczej nie chcemy wywalać z systemu, np. pakiety od Xorg'a. Jest to nieuniknione, ze względu na mechanizm zależności jaki oferuje apt/aptitude . Najlepszym wyjściem byłoby zaakceptowanie wyrzucenia tych wszystkich pakietów i późniejsze doinstalowanie tylko tych, które potrzebujemy. Możemy także spróbować usunięcia pomniejszych metapakietów, które składają się na lxde-desktop , co może nas uchronić nas przed ponowną instalacją szeregu potrzebnych rzeczy.

Trzeba też pamiętać o tym, że instalacja pewnych rzeczy może skutkować odinstalowaniem innych rzeczy, w efekcie czego, status pakietów po usunięciu środowiska graficznego może się nieznacznie różnić. Nie jest to jednak jakaś wielka różnica. W moim przypadku było to zaledwie 10 pakietów, których nie mogłem usunąć ręcznie po tym jak usuwanie środowiska graficznego dobiegło końca. Trzeba także liczyć się z tym, że im dłużej korzystamy z danego środowiska graficznego i instalujemy/usuwamy pakiety, to mogą one namieszać nieco w zależnościach i nie zawsze wszystkie rzeczy zostaną usunięte, tak jak to by miało miejsce tuż po zainstalowaniu czystego środowiska graficznego. W takim przypadku dobrze jest rozważyć usunięcie określonych metapakietów lub też pojedynczych pakietów w oparciu o wypisane przez apt/aptitude zależności.